Je zit gezellig een potje rummikub te spelen en ontdekt dat je huis in brand staat. Wat zou jij doen? Het antwoord lijkt een no-brainer: spullen pakken en wegwezen. En meteen de brandweer bellen. Waarom volgen sommige mensen deze instinctieve reactie dan niet als het gaat om ons grotere huis dat in brand staat? De aarde die steeds heter wordt door klimaatverandering. Omdat ons huis dan gevoelsmatig een enorm flatgebouw is geworden. Wegwezen naar Mars kan niet, en onze acties lijken soms een futiel druppeltje water tegen een enorme brand. Maar is dat wel zo? In dit artikel geven wij vijf redenen waarom het zinvol is om nu te stoppen met rummikub en als de donder de brandweer te bellen. Klimaatvriendelijke keuzes maken,
- Omdat verandering kiezen fijner is dan veranderd worden.
Als het flatgebouw in brand staat, dan is het stoppen met rummikub spelen een kwestie van tijd. Vroeger of later zal je toch moeten stoppen. Hetzelfde geldt voor de klimaattransitie: met het mondiale akkoord van Parijs, het Nederlandse klimaatakkoord en de klimaatwet gaan er een heleboel zaken veranderen in ‘flatgebouw Nederland’. En dat raakt ook jouw huiskamer. Linksom of rechtsom gaan we anders wonen, anders reizen, anders eten en anders consumeren. Klimaatbeleid ons van het gas af dwingen, onze autokilometers duurder maken, klimaatbelastend voedsel zoals vlees en zuivel beperken of beprijzen en ook afval of producten duurder maken. En als dat dwingende beleid niet zo’n vaart loopt, dan gaat het rechtsom: het veranderend klimaat zorgt ervoor dat we onze woningen moeten aanpassen tegen meer hitte (isolatie helpt!) en meer neerslag, dat reizen per auto steeds vaker ontwricht wordt (code geel op de weg), dat voedsel steeds duurder wordt of niet meer beschikbaar is (zo worden koffie oogsten bedreigd door klimaatverandering) en dat spullen duurder worden vanwege grondstoffen die schaarser worden en uiteindelijk op gaan. Dat is niet eens meer toekomstmuziek: zo hebben verzekeraars de premies van hun schadeverzekeringen al verhoogd omdat er hogere schades moeten worden uitgekeerd door het extremere weer. Het is dus veranderd worden, of zelf de verandering mede vorm gaan geven. Terug naar het huis: je kan wachten tot de brand jou bereikt en dan naar de andere kamer vluchten – als die er nog is. Of je kan wachten tot de politie binnenvalt binnen en eist dat je naar een andere kamer gaat. Of je kan rustig je spelletje rummikub afronden en overleggen met je gezin: waar willen wij heen en hoe? Dat laatste staat gelijk aan nu al klimaatvriendelijke keuzes in je leven maken.
- Omdat je zo bijdraagt aan meer tijd overhouden voor oplossingen.
Goed, je hebt misschien besloten om een paar dingen te veranderen in je leven. Maar de brand woedt nog steeds als een malle. Wat kun je als individu doen? Het terugdringen van je eigen uitstoot van broeikasgassen is toch maar een futiel druppeltje water tegenover deze enorme brand? Dat kan inderdaad machteloos voelen, maar strategisch ingezet kunnen alle druppeltjes van alle flatbewoners toch een hoop verschil maken. Sommige acties om je eigen klimaatimpact te verkleinen hebben slechts een vertragend effect: een kamer die net wat vochtiger is door wat druppeltjes, zal net iets minder snel vlam vatten. Dat geeft ons –net als in een goede Hollywood film – een paar extra seconden om te ontsnappen uit die kamer. Voorbeeld van vertragende acties zijn: minder autokilometers maken, minder vliegen, minder vlees eten, verwarming lager, korter douchen. Hoewel zinvol, zijn deze acties vaak niet erg aansprekend. En ze kunnen beperkt voelen, omdat ze het grotere systeem (‘de brand’) niet wezenlijk beïnvloeden, maar slechts vertragen. Het is dan wel goed om je te laten informeren wat nu klimaatklappers zijn en wat meer klimaatkruimels. Je hoeft echt niet de auto te laten staan en door de regen te gaan fietsen, als je tegelijk ook een vlucht naar Bali boekt. Je kunt ook klimaatkeuzes maken die het grotere systeem wel beïnvloeden, en uiteindelijk veranderen. Voorbeelden zijn: vaker het openbaar vervoer nemen, een warmtepomp installeren, meer lokale groenten van het seizoen eten. Deze keuzes veranderen het systeem: de brand wordt niet alleen vertraagd, maar de brandstof wordt als het ware ontnomen. Je hebt niet alleen een druppeltje als burger om mee te blussen, je hebt ook de macht om brandbare materialen uit de kamer te halen.
- Omdat zelf doen niet hetzelfde is als alleen doen
Statistisch gezien is de impact van jouw acties wellicht verwaarloosbaar. Maar dat is met wel meer maatschappelijke zaken aan de hand: jouw belastingen zullen echt niet de schatkist spekken, jouw ene stem zal de uitslag van de verkiezingen niet veranderen en als de kat van je buren per ongeluk door jouw auto verongelukt dan is dat nog steeds maar 0,00004 % van de poezen in Nederland. Toch betwijfelen maar weinig mensen het nut van belasting betalen, stemmen, of oppassen voor de poes van de buren. Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat ‘als we met zijn allen zo denken of doen’ het maar een soepzooitje zou worden. Kortom: als alle bewoners in de flat zouden stoppen met rummikubben, facebooken, werken, slapen en hun druppeltjes verzamelen en brandbare materialen weghalen, dan heeft dat effect. Maar daar is waarschijnlijk dus wel iets meer voor nodig dan alleen bezig zijn met je eigen voetafdruk (of druppel). Door het gesprek aan te gaan met je medeflatbewoners over de brand en mogelijke maatregelen ontstaat er een nog grotere kans op het afremmen van de brand. Wij noemen dat: je positieve handafdruk. Hoeveel mensen kan jij motiveren en informeren over zinvolle acties? En kun je anderen ook inspireren door het soort acties dat jij onderneemt? De klimaatpsychologie leert ons dat alleen roepen: “We moeten stoppen met rummikub!”, of ‘Het er is een grote brand!’ je medeflatbewoners nauwelijks in actie zal zetten. Pas als ze weten wat ze eraan kunnen doen (handelingsperspectief) en zelf het gevaar van de brand voelen, komt er urgentie om te handelen. Maar ja, dan helpt het natuurlijk wel als je zelf ook gestopt bent met rummikub. Bovendien is 1 druppeltje misschien verwaarloosbaar, meerdere druppeltjes maken het al wat vochtiger.
En bedrijven en politici letten dus niet alleen op absolute cijfers, maar vooral ook op trends: waar gaat het heen, wat willen mensen straks? Waar ontstaan nieuwe markten of wat moeten we toevoegen aan ons verkiezingsprogramma. Zo zagen we de VVD een ruk naar groen maken de afgelopen jaren en zo heeft de langzame groei van het aantal flexi- en vegetariërs in Nederland ervoor gezorgd dat het nu ook de grote merken veel meer vegetarische producten willen aanbieden, waardoor het aantal vega producten met een keurmerk met maar liefst 75% is gegroeid in 2017!
- Omdat we de kudde geloven en de boodschapper de boodschap kleurt. Jouw acties zijn de boodschap!
De flat staat dus in brand, maar zolang iedereen er nog niet naar handelt, hebben we de neiging om dat niet echt serieus genoeg te nemen. Dit klassieke psychologisch experiment laat het letterlijk zien: mensen die in een kamer zitten, waar de rook onder de deur vandaan komt vertrekken bijna allemaal. Tenzij de handlangers van het complot van het onderzoek allemaal doen alsof er niets aan de hand is: dan blijft ongeveer 90% zitten. Heel vergelijkbaar met de 10-20% aanjagers van duurzaamheid die nu genoeg heeft aan de wetenschap en de rest van de mensen die het nog even afwacht. En de psychologie leert ons nog iets. Het ‘by-stander’ effect leert ons dat zelfs als we met zijn allen een ramp zien gebeuren, we in een groter gezelschap altijd hopen of verwachten dat er ‘wel iemand zal zijn die zal ingrijpen’. De les van deze twee psychologische mechanismes? De ramp bepaalt voor het merendeel van de mensen niet of we gaan ingrijpen, maar het aantal anderen dat ernaar handelt wel.
Eigenlijk heel logisch. Stel jij zit gezellig te rummikubben en je buurman belt aan: hij zegt: “Je moet nu stoppen met rummikub! En alle brandbare materialen uit je kamer halen.” En vervolgens zie je diezelfde buurman teruggaan naar zijn eigen flat en daar niets veranderen. Vreemd toch? Het is gek genoeg wel wat bijvoorbeeld veel klimaatwetenschappers of Leonardo di Caprio of Al Gore doen: ze blijven de wereld maar rondvliegen. En dat levert op zijn minst verminderd gevoel van urgentie en op zijn ergst totale ongeloofwaardigheid. Bovendien roept het ook gevoelens van oneerlijkheid op. Dus ik moet van de buurman stoppen met rummikub en aan de slag omdat de flat in brand staat, maar hij gaat lekker zelf verder zonder iets aan zijn eigen appartement te veranderen om de flat te redden? Ja, daaaaag…. Zelf klimaatactie nemen is dus cruciaal om te laten zien hoe belangrijk de actie echt is en om mensen mee te krijgen. Het levert ook meer interessante, geïnteresseerde gesprekken op, is de ervaring van veel mensen die de klimaatgesprekkenworkshops gevolgd hebben. Het delen van je ervaring van een staycation levert heel wat meer likes en views op dan het delen van een abstract verhaal over zeespiegelstijging in Nederland. Eigen klimaatkeuzes hebben niet alleen een cijfermatige impact, maar ook een culturele, gevoelsmatige impact. Het motto van KlimaatGesprekken is dan ook: klimaatvriendelijke keuzes, het nieuwe normaal!
- Omdat het leuk is.
Je leven lang rummikubben is ook maar saai. Een brand gaan blussen is weer eens iets anders. Net als het veranderen van de meubels in minder brandbaar materiaal, het veranderen van kamer waar je zit et cetera. Motivatiegoeroe Tony Robbins zegt het mooi (na 10 minuten): “waar houden mensen het meest van? Zekerheid! En waar houden we daarna het meest van? Onzekerheid!” Acties tegen klimaatontwrichting geven ons meer zekerheid voor welzijn in de toekomst. En acties voor de klimaattransitie geven ons mooie reflectievragen voor elk onderdeel van ons leven. Wonen: is mijn woning wel lekker warm in de winter (isolatie!), hoe kan ik minder geld kwijt zijn aan mijn energierekening (zuinige apparaten, zonnepanelen?). Voeding: wat is lekker en gezond? (vegetarisch). Spullen: waar word ik nu echt blij van en geeft rust ? (minder spullen, meer ervaringen, minder inkomen ‘moeten’ hebben). Reizen is nog het lastigste thema om ook duidelijk voordelen te zien, toch zie je daar ook het bewustzijn veranderen: door toenemende hittegolven is een zonvakantie in Turkije per vliegtuig niet per se aangenamer dan Zuid Frankrijk. Voor citytrips wordt vooruitgang geboekt met snellere treinverbindingen en de reis begint, veel meer dan met het vliegtuig, al onderweg.
Het is leuk om over zulke keuzes na te denken en om anderen te inspireren dit ook te doen. Klimaatvriendelijke keuzes: niet omdat het moet, maar omdat het kan. Wat nu als we met zijn allen een manier vinden om het afbranden van de flat te voorkomen, terwijl we door die acties er een leukere flat voor terugkrijgen? Dat is de inspirerende opgave van zelf beginnen te bouwen aan een klimaatvriendelijke samenleving.
Tot slot: een beter milieu begint bij jezelf, maar eindigt bij de overheid.
Eigen klimaatvriendelijke keuzes zijn dus zinvol: ze zorgen voor meer tijd om oplossingen te bedenken en in te voeren. En ze zijn cruciaal om mensen te mobiliseren en de urgentie voelbaar te maken. En ze zijn vaak ook nog leuk en verrijkend. Maar ze zijn niet genoeg: we moeten ook de brandweer bellen (overheidsmaatregelen, innovatie door en regulering van bedrijven). Maar, en dat is een grote maar, die brandweer zal pas komen als ze genoeg mensen zien die niet roepen “Opzouten, we zitten te rummikubben”, maar die met hun acties laten zien: “Fijn dat jullie er zijn, we zijn vast begonnen!”