“Laten we maar beginnen met waarom we hier zijn. Want we zijn eigenlijk helemaal niet zo dat we allerlei tentoonstellingen aflopen”, zegt de vrouw ongevraagd. Ze is met haar man het half-afgeschermde zitje binnen komen lopen alsof ze een afspraak met me heeft. En misschien is dat ook wel een beetje zo, want ik zit daar als klimaatcoach annex gesprekspartner in de installatie Open Blad in Museum De Lakenhal in Leiden.
Het is het eerste weekend van de tentoonstelling If Things Grow Wrong en op zondag rond het middaguur nog niet erg druk. “Het zit zo”, vertrouwt de vrouw me toe, terwijl ze in mijn richting naar voren buigt, “onze schoonzoon heeft de installatie over praten met de Noordzee gemaakt en die wilde we natuurlijk toch even zien.” “Dat kan ik me voorstellen”, zeg ik bemoedigend, want mijn rol hier is om mensen hun verhaal te laten vertellen en daarin met oprechte belangstelling mee te bewegen. “Ik zeg ‘schoonzoon’, maar ze zijn nog niet getrouwd, hoor”, gaat de vrouw verder. “Onze dochter Femke is er niet bij, want zij is op vakantie naar Portugal.” “Met het vliegtuig”, voegt haar man toe, met een ondeugende grijns.
Humor en ernst
Het tekent de sfeer én de tentoonstelling. Milieubewustzijn en verspilling, ernst en humor, groots denken en kleine oplossingen lopen dwars door elkaar heen. De tamelijk hilarische fossielen van de toekomst hangen, meteen bij het begin van de tentoonstelling, tegenover een enorme berg afgedankte kleding waar naaidocent en onderzoeker Tinka van der Kooij ter plekke tassen, T-shirts en fantasievolle creaties van naait. Indringende videoportretten van mensen uit inheemse culturen doen je een meter verderop voelen wat een waanzin verspilling feitelijk is. Dat we ons moeten gedragen naar wie en wat we zijn: onderdeel van de natuur.
In de volgende zaal word je uitgenodigd om vanuit de dood (je eigen dood, wel te verstaan) terug te blikken op wat er werkelijk toe deed in je leven. Dat doe je door in een grafkist te gaan liggen en –als je durft- de deksel te sluiten. Je leest er brieven van ijskappen, gletsjers en koraalriffen aan wereldleiders, en je kan vragen stellen aan de Noordzee. En dan hebben we het bijvoorbeeld nog niet gehad over het inkijkje in de verspilling van spullen in medisch onderzoek naar kanker (ook een vorm van wildgroei), of over de algenlampen die CO2 opnemen.
Stoom afblazen
If Things Grow Wrong is een rijke tentoonstelling. Hoewel ik het niet kan laten om te denken dat het eigenlijk When Things Grow Wrong zou moeten heten: niet ‘als’, maar ‘wanneer’. Taaldingetje, sorry. Niet de rol die ik hier, samen met een hele reeks andere klimaatcoaches en andere vrijwilligers, ben komen vervullen. Het idee van Open Blad, dat wegens gebrek aan ruimte in de ontvangsthal is geplaatst, is dat mensen er stoom kunnen komen afblazen over wat ze gezien hebben. Of van gedachten wisselen, of vragen stellen.
Zodra de eerste bezoekers hun weg hebben weten te vinden naar de cilinder van gerecycled vilt (gemaakt van uniformen uit de zorg), begint de opzet aardig te werken. Mensen blijven, op weg naar de garderobe, staan om de opmerkingen te lezen die bezoekers op het vilt hebben opgeschreven. “Die doodskist wil ik thuis ook wel”, staat er bijvoorbeeld. “Niet omdat ik dood wil, maar omdat het me heel veel rust geeft om erin te liggen, met de deksel dicht.” De expositie drukt bij iedereen op verschillende knopjes, dat blijkt maar weer. Zelf ben ik in een grote boog om die kist heen gelopen, verrast door de heftigheid van mijn weerzin ertegen.
Ook aan de Noordzee durfde ik niks te vragen, blijkbaar bang voor mijn eigen stem in de microfoon en het antwoord van de zee. Dat gold uiteraard niet voor de vrouw die ik hierboven al introduceerde, de (onofficiële) schoonmoeder van de kunstenaar. “Zit ik in dat ding”, vertelt ze, “En het eerste wat me te binnen schiet om aan de Noordzee te vragen is: ‘Hoe is het met onze Femke, in Portugal?’ Meteen gaat mijn telefoon. Is het mijn schoonzoon, die zegt “Dat weet ik niet, want ik zit gewoon thuis.” Het echtpaar barst in lachen uit bij het zien van mijn verbaasde gezicht. “Hij kan vanuit zijn huis meekijken en -luisteren en hij zag ons net toevallig langskomen. Grappig toch?”
Melancholiek
Twee oudere dames vonden vooral het kledingrecyclingproject leuk. “Vroeger hadden we de 3Suisses”, herinnert een van hen zich. “O ja!” roep ik. “Dat had mijn moeder ook. Een postordercatalogus voor wol en zo, toch?” “Ja, dat klopt. Ik heb wel ongeveer de leeftijd van uw moeder”, reageert ze iets anders dan bedoeld. “Dat bestaat helemaal niet meer, de 3Suisses”, zegt haar vriendin wat melancholiek. De andere dame knikt. “Het is allemaal zo anders geworden in de wereld.” “Wat doet dat met u?”, vraag ik voorzichtig. Ze denken even na. “Met ons niet meer zoveel. Wij hebben allebei geen kinderen. Maar ik hou mijn hart vast voor de volgende generatie.” Ik maak een breed armgebaar naar de kruk tegenover me. Zij aan zij passen ze er net met z’n tweetjes op. Er valt nog wat te bespreken.
If Things Grow Wrong is tot 20 februari te zien in Museum De Lakenhal, Oude Singel 32 in Leiden.
Lijkt het je ook wat om een keer gesprekspartner te zijn in Open Blad? Aanmelden kan via deze link.