Tekst: Pauline de Bruin en Annelies Roon
KlimaatGesprekken trapte het jaar af met een feestje voor de klimaatcoaches en andere vrijwilligers. Met zo’n zestig, zeventig aanwezigen vierden we de beweging die we aan het bouwen zijn.
Special guests waren gedragswetenschapper Reint Jan Renes en econoom Paul Schenderling. In een college-tour-achtige setting gingen ze in gesprek met Jeanine Pothuizen, KG-directeur/kwartiermaker a.i., en voorzitter a.i. Alexander Groen.
De Significante Ander
Reint Jan is verbonden aan de HvA en heeft dit jaar in het kader van de samenwerking met KlimaatGesprekken onze workshopreeks en klimaatcoachtraining gevolgd. Wat is volgens hem de toegevoegde waarde van KlimaatGesprekken?
De focus op het vergroten van je handafdruk, is zijn antwoord. ‘We onderschatten vaak onze invloed op anderen. Uit mijn vakgebied weten we hoe belangrijk de Significante Ander is: als mensen zien dat iemand die ze vertrouwen en die belangrijk voor ze is, dingen anders gaat doen, dan denken ze: “Hé, dat kan ik misschien ook wel.” Om gedrag te veranderen, heb je drie ingrediënten nodig: motivatie, capaciteit en gelegenheid. En dat alles heeft invloed op elkaar. Dus goede gesprekken over het klimaat voeren en dan een zaadje planten heeft écht zin, het sijpelt door, ook al lijkt het soms niet zo.’
Hij waarschuwt dat we vaak ongemerkt met een oordeel een gesprek ingaan en zo onbedoeld morele superioriteit uitstralen, met als risico dat de ander zich onbedoeld aangevallen voelt. ‘Vergeet niet dat je als klimaatcoach een expert bent en degene tegenover je vaak niet. Zelf stop ik daarom altijd zodra ik zie dat de ander zich ongemakkelijk voelt, ik druk nooit door in gesprekken met individuen.’ Bij bedrijven is dat anders, vindt hij: ‘Die kun je harder aanspreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.’
Soepgooiers
Na een vraag van Jeanine over activisme gaat Reint Jan kort in op “de soepgooiers”. Het is een heel andere insteek dan die van KlimaatGesprekken, ‘maar de radicale flank creëert wél ruimte voor bewegingen die gematigder zijn’. Diverse vormen van klimaatactie vullen elkaar dus prima aan, benadrukt hij.
Een van de klimaatcoaches merkt op dat de groepen die ze begeleidt steeds vaker bestaan uit deelnemers die al heel klimaatbewust leven. Heeft het zin hen nóg een duwtje richting een groener leven te geven, of moeten we ons actiever richten op deelnemers die er nog niet zo lang mee bezig zijn? Dat kan allebei, vindt Reint Jan. Maar meer klimaatbewuste deelnemers kun je waarschijnlijk het beste stimuleren om in hun eigen netwerk te speuren naar connecties die de transitie verder kunnen helpen. ‘Misschien kennen ze een wethouder, een directeur van een bedrijf of kunnen ze zelf in hun werk iets doen. Met hun handafdruk kunnen ze de vooruitgang versnellen.’
Leven na de groei
Daarna is de beurt aan Alexander om Paul Schenderling, te bevragen over zijn boek Er is leven na de groei. Alexander is duidelijk fan van Pauls pleidooi voor een “postgroeisamenleving”.
‘Daarmee bedoel ik geen groeiende stapel post’, zegt Paul met een knipoog. ‘Het is – kort door de bocht – het heffen van belasting op consumptie in plaats van op arbeid. We proberen al jaren om met technologie de economie te laten groeien én te vergroenen, maar dat werkt niet. Veel milieuwinst die je boekt met efficiëntere technologie wordt teniet gedaan door consumptiegroei. Neem de milieuwinst van zuinigere brandstofmotoren: die is voor 100 procent, dus he-le-maal, teniet gedaan doordat we zwaardere auto’s zijn gaan produceren. We zullen dus moeten focussen op het verminderen van consumptie.’
Alex kruipt in de huid van de geschrokken consument: ‘Op zo’n voorstel hoor je vaak: “Moeten we dan terug naar de Middeleeuwen?” En ook: “Moet ik als consument weer alles oplossen? Waarom kunnen bedrijven dat zelf niet?”’ Paul zegt in zijn boek dat angstbeeld te ontkrachten ‘door alle denkbare bezwaren weg te nemen’. ‘Uiteindelijk zal het belasten van producten positief uitpakken voor bedrijven én consumenten. We zitten vast in een aantal hardnekkige economische mythes. Die prikken we een voor een door. En bovendien schetsen we een beeld van de winst die er op alle vlakken te behalen valt voor mens en milieu.’
Toegenomen welzijn
Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. ‘Denk je dat je met dit model het hele economische systeem kan laten kantelen?’ is een van de vragen uit het publiek. Paul kan er wel om lachen. ‘Vergis je niet, de samenleving verandert sneller dan je denkt. Nog niet zó lang geleden was er überhaupt geen podium voor dit geluid. Nu wordt de discussie erover volop gevoerd, niet alleen hier in Nederland, maar ook – en al langer – in onder meer Duitsland, Zwitserland, Spanje… Om groene groei te debunken is het cruciaal om een hoopvol en haalbaar verhaal te vertellen. We schetsen een beeld van 2040, wanneer alles heel anders geregeld is, wanneer ons welzijn alleen maar is toegenomen, maar dan op een andere dan een materiële manier. Zo creëren we draagvlak. Aan zo’n toekomst wil iedereen bouwen.’
Reint Jan Renes werkt aan de HvA als lector Psychologie voor een Duurzame Stad en is betrokken bij de nieuwe (deeltijd) master Klimaatpsychologie en -gedrag.
Paul Schenderling is als econoom verbonden aan Postgroei Nederland, een groep betrokken professionals die samen het tijdperk na de groei doordenken en verbeelden en daarover schrijven, spreken en adviseren.